Dr n. med. Dorota Wołyńczyk-Gmaj
Jakość snu a funkcjonowanie poznawcze kobiet w prawidłowej ciąży.
Założenia
Podstawową funkcją snu jest zapewnienie odpowiedniego poziomu czuwania (Siegel i Rogawski, 1988). Dlatego głównym problemem osób z bezsennością jest upośledzone funkcjonowanie w ciągu dnia. Tymczasem kobiety w ciąży bardzo często skarżą się zarówno na zaburzenia snu nocnego jak i zaburzone funkcjonowanie poznawcze w dzień. Dotychczas nie badano u ciężarnych kobiet zależności pomiędzy tymi dwiema dolegliwościami.
Najczęstszym zaburzeniem snu w ciąży jest bezsenność, której objawy zgłasza ponad połowa kobiet w trzecim trymestrze (Pien i Schwab, 2004; Neau i wsp., 2009; Krizihrmark i wsp. 2012; Dørheim SK i wsp, 2012). Objawy bezsenności są związane z aktywacją obu osi stresu. U osób z przewlekłą bezsennością w badaniach laboratoryjnych stwierdza się podwyższone stężenie katecholamin i kortyzolu, podwyższoną temperaturę ciała i przyspieszoną pracę serca (Vgontzas i wsp., 2001, 2003). Uczucie zmęczenia u osób z bezsennością jest skorelowane ze zmianami w dobowej regulacji cytokin takich jak TNF-α i IL-6 (Vgontzas i wsp, 2006). Funkcjonowanie poznawcze osób z bezsennością jest zaburzone, głównie w zakresie uwagi (Cipolli i wsp., 2012).
Dotychczas w Polsce nie badano charakterystyki zaburzeń snu u kobiet w ciąży. Wyniki niewielu badań funkcji poznawczych u kobiet w ciąży w dostępnym piśmiennictwie potwierdzają zaburzenia pamięci i funkcji wykonawczych (Henry i Rendell, 2007). Nie badano jednak w tej grupie zależności między funkcjonowaniem poznawczym a bezsennością. Można się zatem spodziewać korelacji pomiędzy nasileniem zaburzeń snu i zmianami w poszczególnych parametrach snu (np. spadkiem ilości snu REM, wzrostem stadium 1 NREM) a zaburzeniami pamięci. Warto również sprawdzić czy zmiany te są związane ze stężeniem hormonów i jak wpływają na przebieg ciąży. Zakładamy, że zaburzenia poznawcze mogą mieć bezpośredni związek z bezsennością, hiperkortyzolemią i stanem zapalnym.
Cel badania
Celem pracy jest:
- ocena rozpowszechnienia i charakterystyka zaburzeń snu w populacji kobiet na różnych etapach prawidłowej ciąży korzystających z opieki ambulatoryjnej w II Klinice Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego;
- badanie funkcji poznawczych u kobiet w trzecim trymestrze ciąży;
- badanie związku pomiędzy zaburzeniami snu, przebiegiem ciąży, wartościami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami poznawczymi.
Opis grupy badanej
We wstępnym etapie chcemy przebadać za pomocą kwestionariuszy 500 zdrowych nieleczonych farmakologicznie kobiet w prawidłowej ciąży.
Następnie przyjmując jako kryterium wynik powyżej 8 pkt w Ateńskiej Skali Bezsenności, wybierzemy 45-osobową grupę ciężarnych z bezsennością, u których wykonamy badanie funkcji poznawczych. Badania te wykonamy także u grup kontrolnych dobranych pod względem wieku i wykształcenia: 45 kobiet ciężarnych bez bezsenności i 45 kobiet niebędących w ciąży.
W ostatnim etapie u 15 kobiet ciężarnych z bezsennością i w dwóch 15-osobowych grupach kontrolnych wykonamy badanie polisomnograficzne, obejmujące dwie noce.
Badania będą prowadzone na niektórych etapach równocześnie.
Metoda
W badaniu kwestionariuszowym będą stosowane następujące narzędzia:
- Ateńska Skala Bezsenności (Athens Insomnia Scale, AIS)
- Skala Depresji Becka (Beck Depression Inventory, BDI)
- Skala Depresji Hamiltona (Hamilton Depression Scale, HAM-D)
- Skali Wzbudzenia Regensteina
- Skala oceniająca Skłonność do Reagowania Bezsennością na Stres (Ford Insomnia Response to Stress Test, FIRST)
- Skala Nadmiernej Senności Epworth (Epworth Sleepiness Scale, ESS).
Kobiety, które w skali AIS uzyskają wynik powyżej 8 punktów, zaprosimy do przyklinicznej Poradni Zaburzeń Snu w celu przeprowadzenia badania psychiatrycznego. Kobiety, u których rozpoznana zostanie bezsenność, a wykluczone choroby psychiczne skierowane zostaną na dalsze badania.
U 45 kobiet w ciąży z bezsennością i w obu grupach kontrolnych (kobiet ciężarnych bez bezsenności i kobiet niebędących w ciąży) przeprowadzimy ocenę:
- poziomu inteligencji ( test matryc progresywnych Ravena)
- podstawowych funkcji uwagi (test D2, trwa 10 minut)
- pamięci roboczej (mierzona zadanie OSPAN, trwa 20 minut)
- wnioskowania (sylogizmy liniowe, trwa ok 20 minut).
Wszystkie wymienione testy są zadaniami logicznymi, które są prezentowane i wykonywane na komputerze.
Ponadto, dwukrotnie w ustalonych terminach pobrana zostanie próbka śliny w celu oznaczenia stężenia kortyzolu oraz próbka moczu w celu oznaczenia poziomu kwasu wanilinomasłowego i wykluczenia obecności benzodwuazepin.
Następnie u 15 kobiet z każdej grupy wykonamy badanie polisomnograficznego przez kolejne dwie noce w celu obiektywnej oceny ilości i jakości snu nocnego oraz wykluczenia bezdechu nocnego.
Wszystkie wyniki testów oceniających funkcje poznawcze, skal i parametry snu zostaną porównane.
Piśmiennictwo
- Siegel JM, Rogawski MA. A function for REM sleep: regulation of noradrenergic receptor sensivity. Brain Res 1988; 471:213-233
- Dørheim SK, Bjorvatn B, Eberhard-Gran M.Insomnia and depressive symptoms in late pregnancy: a population-based study. Behav Sleep Med. 2012;10(3):152-66.
- Pien GW, Schwab RJ.Sleep disorders during pregnancy.Sleep. 2004 Nov 1;27(7):1405-17
- Kızılırmak A, Timur S, Kartal B. Insomnia in pregnancy and factors related to insomnia. ScientificWorldJournal. 2012;2012:197093. Epub 2012 Apr 24.
- Neau JP, Texier B, Ingrand P. Sleep and vigilance disorders in pregnancy. Eur Neurol. 2009;62(1):23-9. Epub 2009 Apr 30.
-
Vgontzas AN, Bixler EO, Lin HM, Prolo P, Mastorakos G, Vela-Bueno A, Kales A, Chrousos GP. Chronic insomnia is associated with nyctohemeral activation of the hypothalamic-pituitary- adrenal axis: clinical implications. J Clin Endocrinol Metab 2001; 86: 3787-3794
-
Vgontzas AN, Zoumakis M, Bixler EO, Lin HM, Prolo P, Vela-Bueno A, Kales A,
Chrousos GP. Impaired nightime sleep in healthy old versus young adults is associated with elevated plasma interleukin-6 and cortisol levels: physiological and therapuetic implications. J Clin Endocrinol Metab 2003; 88: 2087-2095.
- Cipolli C, Mazzetti M, Plazzi G. Sleep-dependent memory consolidation in patients with sleep disorders. Sleep Med Rev. 2012 Apr 3
- Henry JD, Rendell PG A review of the impact of pregnancy on memory function. J Clin Exp Neuropsychol. 2007 Nov;29(8):793-803.