Dr n. med. Dorota Wołyńczyk-Gmaj

Wpływ interakcji z psem asystującym na objawy lękowe u pacjentów oddziału dziennego.

Założenia badania:

Lęk, a więc fizjologiczna reakcja na zagrożenie, może występować w nadmiernym  nasileniu stanowiąc objaw wielu zaburzeń psychicznych. Jest podstawowym objawem zaburzeń lękowych i jednym z głównych objawów depresji.
Zaburzenia lękowe, to grupa często (4-20% populacji) spotykanych zaburzeń psychicznych o różnym przebiegu. Objawy somatyczne, zaburzenia w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej mogą pojawiać się w obliczu spotkania, a nawet wyobrażenia jednego, konkretnego obiektu lub zdarzenia (fobie specyficzne), sytuacji społecznej (fobia społeczna), dotyczyć okoliczności, z których wydostanie się może być trudne, kłopotliwe, niemożliwe (agorafobia) albo występować uporczywie bez uchwytnego źródła (lęk uogólniony). W konsekwencji tego pacjenci mogą mieć znaczące trudności w codziennym funkcjonowaniu i kontaktach z innymi.
Wśród objawy depresji znajdują się: obniżenie nastroju, apatia, utrata zainteresowań, anhedonia, zaburzenia koncentracji, niska samoocena, poczucie winy, zaburzenia somatyczne, snu i apetytu. Na jej obraz często składa się również lęk, najczęściej w postaci tzw. lęku uogólnionego (wolnopłynącego), rzadziej napadowego. Objawy lękowe mogą znacząco modyfikować przebieg depresji, stanowić niekorzystny czynnik rokowniczy, a nawet maskować jej objawy sprawiając istotne trudności diagnostyczne i terapeutyczne.
Objawy lęku mają podobną patofizjologię jak objawy depresyjne i bardzo często z nimi współwystępują. W przypadku zaburzeń lękowych i depresyjnych mieszanych, obie grupy symptomów nie osiągają wystarczającego nasilenia, aby postawić samodzielne rozpoznanie depresji lub zaburzenia lękowego, podobnie w przypadku reakcji mieszanej lękowo-depresyjnej, która stanowi zaburzenie adaptacyjne wyzwalane stresującym wydarzeniem lub istotną zmianą życiową
Jak w przypadku większości zaburzeń psychiatrycznych, leczenie zaburzeń lękowych i lękowo-depresyjnych oparte jest na farmakoterapii i psychoterapii. Dość często stosowana jest farmakoterapia oparta głównie na lekach przeciwdepresyjnych, zwłaszcza z grupy SSRI, i chociażby doraźnie przyjmowanych benzodiazepinach, natomiast szczególnie zalecaną formą psychoterapii jest terapia poznawczo-behawioralna. Poza tymi powszechnie znanymi sposobami postępowania, pacjenci mogą uzyskać także pomoc ze strony wyszkolonych psów. Wiele dowodów wykazało, że psy mają pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka, obniżają stres i nasilenie lęku, pomagają w codziennym życiu, szczególnie osobom niepełnosprawnym czy chorym. Jest to widoczne zwłaszcza wtedy, kiedy spełniają rolę psów terapeutycznych lub asystujących.
Badano wpływ dogoterapii na samopoczucie osób z różnymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak np. schizofrenia, zaburzenia lękowe i depresyjne. Wykazano, że już krótka (do ok. 30 minut) interwencja z udziałem wyszkolonego psa terapeutycznego redukuje stany lękowe m.in. u osób z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami psychotycznymi i u osób uzależnionych, zmniejsza strach u pacjentów oczekujących na terapię elektrowstrząsami czy odczuwanie bólu przez pacjentów z fibromialgią.
W Polsce psy asystujące, towarzyszą przede wszystkim osobom poruszającym się na wózkach, niedowidzącym, niedosłyszącym lub chorym na padaczkę. W niektórych państwach, takich jak np. Stany Zjednoczone czy Wielka Brytania, dostępna jest także pomoc psów towarzyszących osobom chorym psychicznie. Indywidualnie wyszkolone psy asystujące mogą m.in. wspierać osoby z zaburzeniami lękowymi, zapewniając im większe poczucie bezpieczeństwa, a tym samym ułatwiać aktywność społeczną. Nauczone są takich umiejętności jak np. przynoszenie lub przypominanie o przyjęciu leku, przynoszenie telefonu alarmowego w razie napadu paniki czy w razie potrzeby odnajdywania drogi powrotnej.
Dotychczas w Polsce nie przeprowadzono badań naukowych oceniających wpływ dogoterapii lub psów asystujących na dorosłych z zaburzeniami psychicznymi. Zgodnie z dostępnymi w piśmiennictwie wynikami z badań wpływu dogoterapii na objawy u pacjentów psychiatrycznych, możemy spodziewać się pozytywnego wpływu krótkiej interakcji z psem asystującym na objawy lękowe u pacjentów z zaburzeniami lękowymi.

Cel badania

Badanie potencjalnego wpływu krótkiej interakcji z psem asystującym na objawy lękowe u pacjentów z zaburzeniami lękowymi.

Opis grupy badanej

Planujemy zbadać grupę 30 pacjentów leczonych w Centrum Psychoterapii i Oddziałach Dziennych przy ul. Dolnej 42 w Warszawie, kobiety i mężczyzn w wieku 18-65 lat, u których rozpoznano zaburzenie lękowe lub depresyjne i lękowe mieszane (F40-F43). Kryteriami wykluczającymi możliwość udziału w badaniu będą: lęk przed zwierzętami, zły stan somatyczny oraz alergia na sierść zwierzęcą. W ten sam sposób zostanie wybrana 30 osobowa grupa kontrolna.

Materiał, metody i przebieg badania

Przed badaniem pacjenci otrzymają do wypełnienia następujące kwestionariusz składający się z:
1. Pytań o dane demograficzne, zdrowie ogólne, posiadanie psa, stosunek do psów.
2. Skali Depresji Becka (Beck Depression Inventory, BDI)
3. Skali oceniającej Skłonność do Reagowania Bezsennością na Stres (Ford Insomnia Response to Stress Test, FIRST)
4. 11-stopniowej skali numerycznej oceniającej nasilenie lęku (od 0 do 10, gdzie 0 oznacza całkowite nieodczuwanie lęku, a 10 – maksymalne nasilenie)
5. Inwentarza Stanu i Cechy Lęku (STAI)
6. Kwestionariusza objawów BSI

Następnie pacjenci z grupy badanej wezmą udział w 15 minutowym spacerze z psem asystującym (2,5-letnią suką Melą, rasy owczarek niemiecki) i jego właścicielem. Pies jest  wyszkolony zgodnie z  zasadami szkolenia psów asystujących i doświadczony w kontakcie z grupą ludzi, wielokrotnie wizytował przedszkola i szkoły.
Właściciel psa jest kierownikiem fundacji SERVICE DOGS POLAND ul. Uznamska 8/20 03-699 Warszawa,
KRS 0000553769, NIP   5242779076, REGON 36132414800000 zajmującej się szkoleniem psów asystujących.

Rozmowa będzie mogła obejmować wszelkie aspekty dotyczące psa lub doświadczeń pacjenta ze zwierzętami. Możliwa będzie także zabawa z psem, głaskanie czy prezentacja jego umiejętności. W ciągu jednego dnia w badaniu wezmą udział maksymalnie 3 osoby, w ciągu 3 godzin pracy psa.
Pacjenci z grupy kontrolnej będą spacerować, nie mając kontaktu z psem.

Po spacerze pacjenci zostaną ponownie poproszeni o ponowne wypełnienie Inwentarza STAI oraz skali analogowej nasilenia lęku, a także  dodatkowo numeryczną skalę, na której zaznaczą poziom zadowolenia z kontaktu z psem od całkowitego niezadowolenia (0) do całkowitego zadowolenia (10).

Wyniki skal i dane demograficzne pacjentów zostaną porównane.

Przewidywany okres prowadzenia badania: lipiec – październik 2015 r.

Piśmiennictwo:

1. Baker SB, Pandurangi AK, Best AM. Effects of animal-assisted therapy on patients’ anxiety, fear, and depression before ECT. J ECT 2003;19:38-44
2. Hoffmann AOM, et al. Dog-assisted intervention significantly reduces anxiety in hospitalized patients with major depression. Eur. J. Integ. Med. (2009), doi:10.1016/j.eujim.2009.08.002
3.Lass-Hennemann J, Peyk P, Streb M, Holz E, Michael T. Presence of a dog reduces subjective but not physiological stress responses to an analog trauma. Frontiers in Psychology. 2014;5:1010
4. Marcus, D. A., Bernstein, C. D., Constantin, J. M., Kunkel, F. A., Breuer, P. & Hanlon, R. B. Impact of Animal-Assisted Therapy for Outpatients with Fibromyalgia. Pain Medicine 2013; 14(1):43-51
5. Sandra B. Barker, Kthryn S. Dawson. The Effects of Animal-Assisted Therapy on Anxiety Ratings of Hospitalized Psychiatric Patients. Psychiatric services June 1998; Vol. 49 No. 6: 797-801